24 November 2007

Arts



Tanobato 1997


Mandailing ima sada luat nabidang samuloido sian Siabu di Utara sampe tu Kotanopan tu sabolah Dangsina[1]. Mandailing ima biasona ita bagi manjadi dua luat nabidang ima Mandailing Godang dohot Mandailing Julu. Pula Mandailing Godang ima muloi sian luat Siabu, Panyabungan, Sabajior, Kayulaut, Tanobato, Roburan dohot huta-huta nabalok nadong di lambungnai. Mandailing Julu ima tardokondo samuloi sian Maga, Laru, Tambangan, Kotanopan, Tamiang, Hutagodang dohot huta-huta nabalok, namenek nadong di lambungnai.


Madung tarbonggal dei bahaso luaton madung iboto alak samuloi najolo. Pula ita ingot dope di riwayati, adongma namargoar Sampuraga di Sabajior--bope gorarna dongeng, ima sada carito namangajak ita anso ulang durhako namaramang songoni juo marinang. Adong jou ita bege Willeam Iskandar, ima sada tokoh pendidikan di Mandailing, ima madung mangoban ita sasudena mambukak mata dohot ate-ate bahaso angkon namarsikolado ita sudena anso bisa mangusir si bontar mata sian hutanta.


Dungni muse madung adong ita bege alak namarhasil, namaruntungan, madung jadi, sian luat narobion muloi do sian Jenderal Besar Abdul Haris Nasution, Raja Djunjungan Lubis, Nuddin Lubis dohot nalainna naso tarjojorkon sada-sada di bagasan ni bukuon harani bahatna.
Naso lupa ita, Mandailing on manjadi sada luat parantoan ni anak sikola, ima nasikola tu Pasantren Musthafawiyah di Purbabaru. Inda mardeka dope ita sian si Bontar Mata atope Bolanda madung adongdon sikolaon, ima parkiroanna, samulai taon 1912. Sampe sadarion les nadong dope di si tarida sopo-sopo pardagangan ni fokir[2] dohot songoni juo asrama ni patayat[3] namarroan sian banua na sada, luat nasada sampe sian negaro nasada.
Pula ombang geografis ni Mandailing madung rap ita boto bahaso adong gunung merapi di luaton ima namargoar Gunung Sorik Marapi di sabolah Dangsina, adong juo Aek Milas Sibanggor. Pula batang aek nagodang ima Aek Batang Gadis samuloi do sian Mandailing Julu sampe tu Lumpatan Babiat di Tanotiris. Usao ni alak di luaton ima nabahatna marsaba, mangguris dohot maragat. Di luaton juo mada bona-bona ni carito dua daganak–sinuan tunas dohot sinuan boyu marpangkal- marujung.

Di sogot ni ari-i, ari Sinayan, Bulan Agustus taon 1998, tarida Sorik Marapi nauli, di ginjang ni Banua Tanobato di Mandailing Godang. Angin marombus mulai sian Tor Roburan tu Tor Sorik Marapi. Di si tarida manatiari-i mangintip dakdanak, magintip naposo-poso, mangintip bujing-bujing jana mangintip natobang-tobang.


“Ale anak nami sinuan tunas, boru nami si nuan boyu. Hatia marlagut hamu di huta on tie?,” ning mataniari-i mangaligi karejo, giri-giri dohot uti-utian ni jolma na adong di hutai.
Sonang roa ni mataniari-i maligi daganak namarlanje atope namarcenggek di alaman ni bagas ni alai-i, songoni juo tarida songon nadohot mataniari-i maligi sonang ni roa ni poso-poso namarlagut di sopo jagoi[4] atope bujing-bujing namarlagut di ruar ni bagas paradaton, namaniktik burangir, namambayu kadang-kadang[5] janape napaalo-alo bujing bagas nabaru sahat tu bagas ni haholongan ni rohana di hutai.

Pula iligi tu bariba ni huta, taridama tor nabidang jana lampas dohot sora ni Aek Singolot nadoras, sora ni kico-kico namangoban eme, naitangko ni alai sian durame lupak nasada tu lupak nasada. Di ginjang ni ayu napaling ginjang di Tor-i tarida pior namoldop, marputar-putar songoni juo dohot sorana songon namanjadi ende napatigorkon sonang ni roha ni jolma na adong di hutai. Maringkek-ingkek daganak di toru ni jambu orsik diutkon sora ni pior natorus moldop.
Las ni ari-i, songon sada rah`mat nagodangma di alai di hutaon. Tarida mantong barisan ni Inang-Inangna paombangkon amparan baion
[6] di tonga ni alaman bolaki, nagiot manjombur eme anso adong pagilingonkon baen balanjo poken naro. Ioban Inang-Inangonma sasapna[7] namarisi eme “Si Pulo[8]” dohot Si Pulut harana donokma aritong ari naget[9] mangalomang.
Ama-ama tarida juo mangoban belek pandaekan harani incogot antong nagiot ari poken di Kayulaut. Goarnape narap martani, onma jadi ngolu dohot osa ni alak kampungi anso leng bisa martimbus dapur ni alai ari-arion. Oban juo piso gurisna nagiot manakik sogot ni ari, Mangoban cuka
[10] amben pamboku ni sikarap naget daekon.

Desa Tanobato tarida nasangat uli jana jeges tompana, apalagi ita tatap sian Putaran, ima sada Tor nadong diantara ni Tor Sorik Marapi dohot Tor Adian, laos dalan ni koumta nagiot mardalan tu Balikan[11]–Batang Natal dohot Natal. Pula itatap Tanobato sian Putaran-on tarida ma bagas-bagas naikulilingi ni arambir nasayur dohot namompas godang nasosot barisanna, ima nalobi jeges itaili mata. Pula bagas ni alak nadong antong itopi ni laut biasona tarida batang ni arambir daodo sian bagas, tai anggo di kampungon boti songon arambir doma namanjago bagas na adong di hutai. Dungni muse adong pining nalampas nasayur[12] pandokonna mangulilingi hutai songon nadiandang doma nida hutai ibaenna. Pula iligi muse tu sabolah ni hutai tarida musema saba namarsibatangi, namarlupak-lupak songon natarsurat di buku SD halaman 3 ima judulna “DESAKU”.

Muloido sian Kobun Julu sampe tu Sorik Marapi-an najajima alak markehean namarusaoi. Adong nakehe tu saba ato adong juo nakehe tu Kobun. Pula di hutaon adongdo parbedaan ni kobun, tor, dolok atope sorik. Pula Kobun ima inganan ni alak marusao manyuan muloi do sian ulim, kopi sampe tu gota. Biasona pula kobunon inda dao-on sian huta, songoni juo anggo ginjang ni daratan ni kobun-on tardokon inda pala lampas. Pula di Tanobato dohot on adong goarna kobun Julu. Harangan ima nadong abis parkobunan. Pula arangan-on umginjang ia sian parkobunan ni Avea[13] sangapa ulim nangkinani. Pula di luat Tarlola adong goarna Harangan Aek Nalomlom. On tarmasuk maon sada harangan. Tor ima arangan, tai naumginjang ia sian parkobunan sangape Arangan Aek Nalomlom nangkinani. Pula di lombah ni Sorik Marapi ima adong Tor Paya Gobar, Tor Adian Bania sampe tu Tor Ompu Sutan di Aek Nangali.


Dolok, ima arangan naum ginjang sian tor. Pula di dolok on nasangat ginjangna dohot na sangat ngalina disi. Pula kehe ita marmotor atope mamodil [14]sian Tanobato tu Muara Soma adongma goarna Dolok Martimbus ima dolok nadong di Sopo Tinjak. Sorik ima arangan napaling ginjang. Pula di Mandailing-on sada maia naidokon sorik ima Sorik Marapi na ginjangna 2145 m.
ek Batang Gadis, Mandailing Harani sadari-on rap tempo atope libur panjang daganak sikola, adongma antong daganakon nakehe manolongi simatobangna tu saba bope tu kobun, bope hum namangoban belek sada atope sakadar paombus api dohot parorot anggina be do alai di saba-an. Naparorot Angginaon biasona ianggun iama Anggi nia di ginjang ni parompa anggunan di bagasan ni sopo di tonga ni saba-an, dohot salendang naitambatkon ngon tiang nasada tu tiang nabalok. Adong juo daganakon namarlayang-layang atia dung rap modombe Anggina di anggunani. Pala atia tangis Anggi ni alai di tonga sabai, alaipe itambat kalaima jolo layang-layang ni alai tu batang ni atunggal nadong di topi-topi ni sabai, baru ianggun kalai anggi ni alaion sampe polngit dohot modom mulak anggi ni alai.


Dung ianggun kalai marsapulo noli anggun, biasonape tarpodomma mulak daganakon alaipe rap kehema mulak marlayang-layang, maluntak lupak nasada, malangkai bondar nasada, maluntak sibatangi nasada. Adong juo daganak-daganak-on namandehe ato naummangkail sajo karejona muloido tolap tu saba sampe manombo amben namale doma alai anso mulak tu sopo-an. Muloi do mandehe aporas, burincak, sigurdeng, ikan timah, ima karejo ni alai sasadari. Adong namangkail ima ail taonan atope ail naipante sampe mandapot gulaen. Uti-utian ni daganakon antong manombo gusardo nampuna saba pambaenna. Manombo madung igonang kalai lupak ni bayo, manombo madung idege-dege alai sibatangi ni saba ni dongan, manombo madung malepo ibaen kalai eme ni anak boru natobang. Napaling tandosna manombo, madung tartipulkon kalai atunggal/sijungkat ni anak boru natobang. Atunggalon nabiasona ibaen kalak baen balok ni saba. Onmada sada namambaen parbada-an, parsalisian di alai namarumbar balok di saba. Roma manombo upat namandokon madung ipaimbar si Anu balok ni saba nia. Pula inda salose masalahna, narado manombo marsiordapan kalai di tonga sabai bope nadohot bongko sangape nasasabi rahat gara-gara ni daganak napaor-paoron. Daganak on pe antong,…….Maklum ma ita naso mamboto mara!.


Di topi ni saba, di toru ni arambir dohot pining, jonjongma sopo namenek namartarup padang, marpantar gogat naso maronding dingdingna, di topinai adong jambu orsik nabaru mardanon, adong muse di si pote natobang dohot sagu narara na-atabonganna pade bolgangon. Di sopoi adongma tarida anggunan sian parompa salendang nagorsing margaris-garis narata-balau. Di tonga ni ari-i maraek kotu luhur iayun sada anakboru naposoma anakna di bagasan ni anggunani. Marbue-bue[15] anak borui, dohot tar songonon-ma ende ni bue-buenai.

Bue…bue….anakku bue………
Modom…modom……………...
Modomko Ayah………………..2x

Sahat-Sahat Amangda Tandiang
Masahat Amangmuda Jadi Mandiang
Sarindan Ima Inang Banalu
Sahat Inagda Jadi Mabalu

Tandiang Ale Naapuloan
Jonjong tigor ditopi Aek
Mandiang Ale Haholongan
Maninggalkon Amu Atia Menek

Sinayan Margonti Salasa Ale Amang
Robaha Margonti Kamis Ale Amang
Mabalu Margonti Kancit Ale Amang
Kancit Margonti Bile Ale Amang

Bue…bue….anakku bue………
Modom…modom……………...
Modomko Ayah………………..2x

Ligima ale Amang Sorik Marapi
Tindo muse Ayah Aek Singolot
Disima ale Amang Huta Nauli
Ima Ayah tano nangkan di-ingot

Bue…bue….anakku bue…
Modom……modom……..
Modomko Ayah……………….2x



Huta namaradat, namarugari. Ima Desa Tanobato, huta nadung bahat manyorangkon alak nagodang, alak namarrasoki. Di Hutaon musema pangkal ni carito nalobi dangolon ita imuloi. Anak boru namabalu[16], jando on, dodas mangendeon lagu bue-bue anso tarpodom daganak nia nameneki anso bisa ia copat karejo tu lupakan. Di saba niaon, dohot dua daganak nia mandongani ia, ima namargoar si Pardomuan, si Domu ipio halak, dohot boru nia Aisyah naipio ni donganna si Icah. Dohot juo anak nia na di anggunan ima bayo naso margorar, naso mardosa, namalo matugarang dope, ima lobi sotik dua taon umurna. Si Ucok[17]ma songoni ipio alai sasadari gorar ni si anggian-on.


Anak Boru najogi-on di atia bujingna margoar Syakdiah Lubis boru ni Ustad Abdul Muin Lubis namaringanan dohot Almarhum Efendi Batubara, ima namaranto Ayahna di maso kakuasaan ni Bolanda sakitar taon 1930-an tu Tanobato, maninggalkon Manambin. Dung matobang simatobang ni anak boru-on muli alai mulak tu Manambin. Malang ni nasib ni anakboru-on namamuliaro dakdanak namenek, dohot namarsikola naso adongbe Amangna. Tai ima iasna roa ni anak boru-on, ikhlas roa nia marusao pasikola daganak nia-on dohot manggonti parabitonna atia ari paluaon bope ia tinggal baribatangan[18] mamuliarona.


Di tonga ni ari-i, kira-kira pukul 1 maradianma ia nakarejoi, si Domu pe, pinompar nia nagodangna manopot Umak niama tu sopoan laos sumbayang Luhur-ma alai margonti-gonti. Si Icah, iboto SI Domu, leng markaco-marbonca ia songoni di tonga ni lupak bolaki mangayak gayambang. Sada songoni roa nia manggete bustak di lupaki, manombo martata ia gogo-gogo songon namandapot sere saulu ni kudo doma di tonga ni lupaki. Anggo si Ucok menek les modom ia songoni di anggunani, sonang roa nia namodomi apalagi ombus ni angini na lobi onak tu las niari-i -tarsongon angin-angin puaso pandokon ni natobang-tobang. Di sabolah ni sabai, atope umbarbalok ni alai, muloima alak mangan arian harana madung rap lojabe nakarejo, samulai dontong bincar mataniari-i di sogot ni ari madung rap marlagut dalai tu sabai.


Dung madung rap sumbayang kalai ibuka anak boruima indahan dohot gulena sian adangan nia. Ibukak ia indahan naiopolani, naiopolan di kadang-kadang naibayu nia juo. Ibuka ia musema gule bulung gadung naironco dohot inggir-inggir marcampur udang alus dohot sambal ikantori naibalut dohot bulung ni pisang. Rap manganma alai di bagasan ni sopoi dohot pingganna bulung pisang naitalpok nia sian topi ni durui. Angin namarombus mambaen tabo ni indahani, inda songon nabiaso daina. Inda taraso ilala alai namangan sambal kantori-on harani tabona. Sampe liput sude sambal dohot gulena sian jolo ni alai, nai oban sogot ni ari-i sian huta.

Dung salose alai mangan mangkulingma Umak nia tu si Domu. “Pula sikola ho Ayah tongkinnai tu Bogor ulang lupa ho mandok di Udakmu bulan naro mardanonmai unte ni alai-i naisuan nia dohot Nangudamu najolo” .“Andigan dei langa Umak isuan kalai untei,” ning si Domu.
“Marumur maho masoi sataon, atia di Balikan dope ita tinggal” ning Umak ni si Domu.
“Sampe andigan kita langa Umak tinggal di Batang Natal?”
“Sampe malo maho Amang matugarang,” ning Umak nia muse.
“Aso langa Umak tinggal di sadun kita sakali?”
“Nalanjangan Amang caritona, inda tardokon ulala di amu harani dangolna” ning Umak nia.
“Olo….magodang dau Umak, icarito-on Umakma langa”, ning si Domu mamangkal keceki.


Marcaritoma anakboru-on laos sasakali iapus ia ilunia namanetek atia mancaritoonna.
“Najolo Amang dung sabulan ami maringanan dohot Ayahmu, ilehen Ompungmuma di ami satumpuk saba baenon nami, satumpuk kobun apea gurison ni Ayahmu dohot bargot nadong di kobun apeai baen agaton ni Ayahmu. Ami karejoonmai Amang sampe onom bulan, pas Amang sakali manyabi eme masoi. Sian gurison ni Ayah mi Amang tartabusinama danon nami targan so muli eme naisuani tu huta. Ngon bargoti Amang tartabusinama lasiak, balanak, sabun dohot sira nami sapoken. Songon ima Amang boratna najolo usaho nami, manyongot Amang mardahan mau abis kotu Subuh anso copat tarbungkus indahan ni Ayahmu tu paragatanan. Abis maragat mangguris ia santongkin, baru ro ia manopotkon Au tu sabaon tonga ari. Indape Amang bincar mata ni ari-i, madung kehema Ayahmu mamaspas nambur[19] tu kobunan mangoban indahan dohot gule naulompa manyogot ni ari-i. Dungni muse Amang pula topekma di ari Sinayan sadari nai so poken di Kayulaut biasomai Amang ugiling lasiak, ucampur dohot sira dohot ututung arasak dua tolu biji, marangkat juodo boto Ayahmu Amang tu pangguloanan di sogot ni ari-i “.

“Dung salose Au Amang manyapui alaman ni bagas di huta manyongot niari-i, usapumai bagas dohot uboai ma soban anso adong baen pardahan nami potang ni ari. Salosei sude Amang, uopoli musema indahanku laos marangkatma Aupe tu sabaon. Indape adongi Amang arambir nadua batangan na di topi ni aekan. Arambiri amang ami ma-i manyuanna dohot tampangnape na-ami pili ma-i sian arambir Sabajior, ima arambir nadeges patina. Pula iligi Amang arambir naduai taringot sajoma Au di mandiang Ayahmu, samuloido ia maninggalkon kita sian portibion. Hatia amu menek-menek dope, inda dong dope nalopas mara, indape adong namaringanan. Ima Amang arambir na-ami suan dua ari dung salose horja di huta napatobangkon[20] kami. Marumurma arambiri sambilan bolas taon ima sataon nai dompak so sorangko tu duniaon, ima banua nabolakon. Arambiri Amang manombo marbatu, manombo sambang, manombo giot marumbak juo, tai boto Amang gogope angini mangayunna, manguturna, manombo jabat so muitpe ia tarida”.

“Tarsongonima Amang ngolu namipe dohot Ayahmu. Manombo antong sonang, manambo inda tanggung dangolna, manombo iparkanciti, upat-caci dohot ikoya-koya alak. Ima sude Amang namambaen kami songonon mamparjuangkon ho dohot Anggi-Anggimu. Madung iangdo Amang ilu nimatangku sude mangadopi cobaani, tai Amang Tuhan do naipuji, Tuhando namandokon dohot Tuhan do namangalehen ahirasan sapanjang ngolunta. Sapanjang ngolunia ami rap rumbukbe di ginjang portibion, inda dong bada nami namanyego-nyego harosuan nami. Onpe Amang madung marumur do Inangmon opat pulu taon.”

“Pondok caritona Amang, dung sapoken nai so manyabi di sabaon, ima lobi urangna dua pulu taon najolo, mulakma udamu sian Doli[1], Medan nasannari, giot tinggal di huta. Marpokatma alai ohot Ompungmu, Udakmu, Boukmu sude anso rap tinggalma di huta. Gortop dot tumbuk pokat ni alai Amang anso sabaon, kobun apea dohot bargot nasantumpuk na ibalik anso Udamu doma maniopsa, tinggal bargot na di jae doma naijama ni Ayahmu masoi. Songon nasego jabat Amang pikiran ni Ayahmu manarimona di masoi. Ujungna Amang,…. dung marpokat kami, idokon ia anso lengenanma ami mambaen saba dohot kobun ni alak, bope namaragat juo tu kobun ni alaki dalan marbola[22]. Aupe Amang inda dongbe ulala dayo, upayo harana anggo uajakpe ia tu huta ni ompungmu di Manambin nabahatan alanmganna. Naparjolo ima, idokon alakma ami adat samondo atope adat ni Darek[23]. Napaduana, tiurdo roa ni alak diami harana ayahmupe manjadi anakboru-do di hutai sahinggo harto satompappe indangkan dapotan ia. Napatoluna Amang, nadangolpe ami lala di hutaon, um dangolan dope parsuadaan ni Ompungmu di sadun”.

“Ahama dayo, madung takdir namandokon, amipe manjalaki saba-kobunma dalan marbola tu Ompungmu na di alak si Linda,…mudah-mudahan lapang-lapang ia di kubur”.
“Ami baenma Amang saba ni Ompungmu nadi alak si Linda-i, ima Amang dengganna roa ni Uakmi najolo. Mudah-mudahan lapang ia dibagasan ni kubur dohot ahli sarugo ia tongkin nai. Isuru ia ami bingka
[24] saba nia na di dolok ni tor-an donok tu Jambatan Bosi. Alhamdulillah, Tuhan namandokon, sude deges ami karejoon hasilnape mudah-mudahan nalumobi degesna. Sampe Amang ami dua taon mangkarejoonna, hasil nape inda um nadapot mangan tai sompat do Amang tarpalagut kami epeng dohot tartabusi ami kobun apea, ima kobunta nasannari, pas di samping ni kobun ni Ompungmu alak si Linda-i juo. Kobuni Amang sampe do idokon Ayahmu najolo: pula inda dong be epeng nami tongkinnai pasikola ho dohot Anggi-angimu, ikhlas do roa nia kobun apeai igadeon baen balanjo sikola muyu. Kobuni sada tandamai amang di gogo nami namarusao, bope tardokon namarbola sajodo ami masoi”. Iapus anak boru on ilu nia, laos ipatorus ia namarcarito on.


“Dung madung dapot kami Amang kobuni sudema namangupat kami, idokonma ami naso jujur marbola najolo tu Ompungmu. Ima natarutamo boukmu nadi Ranto sannari. Sampedo Amang Ompungmu na di alak si Lindai manggusari Udamu anso ulangsai mangupat kami alai. Tai bope songoni boto Amang inda nadong solatanna[25], murma dodasdo alai mangupat kami.”


“Di sada borngin abis sumbayang Magorib rap mangan kami dohot Ayahmu, idokon iama anso pindahma jolo ami santongkin sian hutaon maranto, bope nadua tu natolu taon, tu luat ni alak anso sonang doma ilala Uda dohot Boukmu sasudena, amipe sonang roa nami parasaani. Harana gogona roa ni Ayahmu, bope Amang inda ugogoon, ujungna upabulos giot ni roa niai. Apalagi Amang, Inang mon tu Sidimpuani sajope naso unjung do ubolus di atia bujingku. Tai Amang, harani olongna roangku di Ayahmu, upaturut Amang roa nia dohot ami pe marangkatma tu Balikan- ima pula unjung ibege ho Huta Olbung, di si ma najolo ami mangguris apea ni alak”.


“Di Hutaolbung-on Amang, ayahmu mangguris apea ni alak dalan marbola. Tai boto Amang nariburan disi cara ni alak marbola. Satongabedo hasil ni usaoi antara si pangguris dohot nampuna usao, marbeda dohot di hutaon ima sapartoludo bagian ni nampuna usao. Harani nasodongbe jamaon, indadong be dalan nalain ami lala salain mangguris, amipe ami taonkonma marbola dalan naso adili Amang. Ima iado anso ulang mabiletu ilala Ayahmu udongani ia sasakali tu kojean bope umsakadar manyurkut mangayak rongit”.


“Gonop sataon kami disi, Ayahmu pe songon naso padedo ilala ia tinggal di si, apalagi Au nasodong nabisa ukarejoon salain manolongi ia mandaek pula donokma ari poken tu Muara Soma. Sampe akhirna adong dongan ni Ayahmu mangontang kami tu Galang di Doli donok tu Lubuk Pakam sannari. Masoi bahat kobun namamorluon parkarejo bope na di kobun sawit atope apea.”


“Taon 1980, bulan Agustus muloima Ayahmu karejo di si. Atia marangkat kami sian Balikan sompatma iniatkon Ayahmu anso ulangbe itakdirkon maranto tusi, atope ulang dapot kare.jo di dalan nasodongi keadilan disi”.


“Inda sompat parmisi di Ompungmu tu huta diparlangkaan nami tu Doli. Tai bope sonni[26] ami pasahat do surat atia giot marangkat kami sian Jambatan Merah. Pas muse Amang pasuo di ami di Jambatan Merah Ompungmu nadi alak si Linda I, nagiot marpoken ia tu Panyabungan. Ahama Amang idokon ia.”
“Inda pade di adat ulala amang-inang langka muyuon naso mangisin tu uta
[27]. Pinomatnama amang sakadar pabotoonna amu namarlangka di simatobang muyu di huta, ulang agoan kalai di hamu. Dua-tolu ariaon adong siluluton di huta leng itopot kamu tu Hutaolbung ape na di Dolido Amu”.


“Mangido mohop Amangboru, madung sala nami do-on inda pabotoon tu huta. Tai boto amang boru, naboratan dope angkaton manopot Tanobato dohot naboratan dope panailion maligi hutai. Adong dei amang boru masona marsuo mulak dohot ita sude di huta. Ipabulus amang boruma songoni parlangkaan nami anso umpos doma roa nami di namarlangkaon………Manabur amang ilu ni mataon mandokonna, songon nasodongbe artina tano sidegeanku di Jambatan Merahi, Onma Amang naso unjung tarlupaon Au sapanjang ngolungku”.


“Bilena Inang nasib muyuon, ulang putus asa amu Inang, rasoki ni Tuhan sapanjang dalan muyu. Rombuk-rumbuk kamu namarlangka tu ranto ni alak, manat-manat kamu, marsipabulusan kamu. Hope Ayah,….Khoir, …marpikirko di ranto ni alak, jago denggan inang ni danakon, ulangko marsio-sio, ulangko lupa manungkoon pandapotan aranai tano ranto ni alak ”.


“Ison Inang parbolaan ni apea muyu na di huta sabahat Rp.3500 ”Ning Ompungmu, Aupe inda natartahan Au be anggukku di Ompungmu.
“Onma Inang baen ongkos muyu bope nacukup um na ongkos muyu tu Sidimpuan” ning ia laos mambaenna tu parompami di ambitanku, atia ho inda pe mamboto aso do songoni dangolna nasib ni Amang dohot Inangmu.
“Laos marangkat kami tu Sidimpuan, marsipaingotma Ompungmu laos manetek Aek Nimatanai mandokonna. “Au Inang madung matobangdo!, Naso ubotodo sanga piga ari, piga poken, piga bulan ato piga taon nai Au di portibion. Naso uboto musedo sanga adong dope parsuoanta salamo ngolungku. Pangidoanku Amang-Inang, pula parjolo Au marlangka mangadop namarkuaso-I, angkon na ho do Inang manggunting kopenku, songoni juo Amang angkon na ho do manggali liang ni kuburanku. Salain ibotomu si Linda di huta, amu maia ulala anakku napos roangku mandoahkon Au di ginjang dunia on”
“Ami pe Amang marangkatma tu Sidimpuan torus tu Siboga[28] lalu sampe tu Pakam lalu muse tu Galang. Ben tardokon idope masona Inangmon marmotor nagodang, inda nauingotbe sanga piga noli Au muta di pardalanani. Tai amben madung rap tumtum pokat nagiot marusao di tano ni alak, inda dong ulala sosalan ato ambatan di-i sudena”.
“Sampe Amang tu Galang karejoma Ayahmu di parusaoan perkebunan sawit dohot karet swasta di daerahi, ima dung sapoken kami tolap di luati. Ami jalaki bagas ongkoson di luati, ima di luak-luak ni koum-koumta na sian Jawa dohot Simalungun. Dapot bulan ami bayar sude ongkosna,….harani madung malo au marsuan-suanan, inda lupa au manyuan gadung, lasiak, tomat dohot ingkayu di parik ni bagas ongkosani. Bope tardokon inda jabat manggadis, inda porlu ami manabusi ingkayu amben panganon tiok arion disi”.


“Manombo udongani Ayahmu mandodos sawit bope Amang malo maho matugarang masoi. Tumbuk tolu bulan ita di si Ayahmupe iangkatma jadi karyawan tetap ni parusaoani. Inda ben namamuji-muji Ayahmu, jarang do alak iangkat jadi karyawan anggo hum na sai dope masa karejona. Ayahmu burju marusao, lambok martutur dohot na malo manjalaki dongan. Songoni, arana adong pambotoanni Ayahmu atia ia sikola di Purba, iama nazir ni Musojid disi, jadi imom dohot sasakali iontang kalak mandoah pula adong alak napaiaskon[29], namarnikah sangape namangido doah. Idokon ia musema masoi Amang, “ Ita di ranto ni halak dison angkon namalo-malo mambuat roa ni umbarbalok dohot dongan sahuta. Najadi sudaro saparkancitan dison ima dongan martata atia di siriaon dohot dongan tangis atia di siluluton, ima naparjolo umbar balok niba dohot dongan niba di parkarejoan”


“Sampe Amang ho marumur lima taon ita tinggal disi. Marcelengan ami, marhemat kami, upaotik balanjo tu panganon naurang hasayana, upahabat ame ni serengku anso adong tungko ni usao anso adong parsadioan pula adong kaporluan nasindorang arorona. Ami boto bahaso ami na di ranto ni alak. Nabahatan do pikiran ni alak bahaso inda naporlu koum, inda porlu kahanggi, inda porlu si solkot harana pandok ni sudaro-sudaronta nasian Toba; “Hepengdo na mangatur negara on”. Epeng do di si Amang najadi mora, epeng do najadi koum, epeng juodo najadi kahanggi. Bope songoni anggo ayahmu indadong marpikiran songoni, manjalaki epeng dohot manamba koum ido naidokonnia”.


“Dung malo ho Amang mardalan uparorotkon maho Amang tu boru Jawa umbar-balokta anso bisa Au manolongi Ayahmu manjujung rumah tangga nami dohot mandalankon cita-cita nami. Marsogot ari-i Amang, dung salose rap mangan dohot Ayahmu, salose paridiho, songoni dung salose mambasu pinggan, Aupe marangkatma manjujung kue nautukangi juo baen gadison sampe kiraanna pukul sapulu di sogot ni ari-i. Dapotdo biasona Amang Rp.2000 sa manyongot dohot ulehenma Rp. 200 di boru Jawa naparorotkoi. Iape nasonangma roa nia manarimona. Memang Amang boru Jawa nalambok parlidung, nadenggan roa ima sada parange nadeges napatut ita tiru sian kalai”


“Satiok ari Amang salain ari Jumahat, Au manggadis kuei markuliling ngon sada dusun tu dusun nasada. Dohot Tuhan namangalehen rasoki sampe do usaoi mardalan sampeho marumur lima taon, ima di maso-maso ami giot mulakma tu hutaon.”
“Tai di sada borngin marpikir Ayahmu ima harana ro surat ni Ompungmu namandokon urang sehat Ompung menekmu. Pangidoanna angkon namulak do ami tu huta bope dalan nasonngondia dangolna ami di ranto ni alaki. Borat ilala Ayahmupe mandokon tu Au, mangido pikiranku sanga tarsongon dia ibaen mambalos surati. Sompat idokon ia di Au anggo roa nia Tanobato baen inganan siarah sajo domai di sia, inda dongbe roa nia naget mulak tu hutaon apalagi tardokon madung lumayando ngolu nami di Ranto ni alakan. Apalagi Ayahmu naso marsikola, por do roa nia mamasukkon ko tu sikola Alwashliyah di Medan harana ningia anso adong doma katurunan nia namarsikola, na ancit naso sikola sude hambatanna mula nagiot karejo bope nagiot marusaho”.


“Atia mangirimkope sikola najolo tu Siantar, tano Simalungun, sudena harani gogo ni roa ni Ayahmudei anso umcopatko marakal dohot mamboto sanga songon dia di tano parantoan. Marabis-abisanpe jadi pasikola si Domu, ningia mandokonna najolo”
“Tai Amang udokon di Ayahmu atia di Galang bahaso roda ni padati marputa-putar di sumbuna, manombo madung tu ginjang, manombo madung di toru. Songoni juo roa ni alaki manombo adong dei atiana ngali adong juo atiana milas. Mungkin arani pangalaman mai sude bisa maruba. Jadi pondok ni caritona udokonma di Ayahmu anso ami paturutma songoni roa ni Ompungmi. Harana adong dontong celengan nami tungko ni usaho, muse adongdo satumpuk apea na-ami tabusi atia di huta. Lengenanma songoni mulak tu huta marusao muse sadengganna, pula na adong rasoki ni danakon tongkinnai na leng bisa doi sikola tu Medan. Ayahmu pe mangoloon hatangki laos taringotma ia tu pantun na mandokon:

Haramonting tubu di Sorik Marapi
Haliliam ni daganak di Lombah Nai
Taringot Au tu Tanobato Nauli
Tano pusakongku na marugari

“Bulet pokat nagiot mulak, ami etong sude celengan nami salamo urang opat taon di ranto ni alak i. Adongma serengku sapulu ame[31] dohot celengan sabahat Rp. 425.000. Amipe marsonang ni rohama nagiot tinggal di Tanobato-on. Gortop pokat dohot tumbuk tahi nami, amipe pasuoma mulak dohot Ompungmu, Boukmu dohot songoni juo dohot sudaro-sudaronta ima nadung lobi lima taon ami tinggalkon samuloi mardalan kami tu Balikan sampe tu Galang”.


“Tolap tu hutaon ami pakema bagas kosong ni Ompungmu alak si Linda. Ami balanjoonma epeng na ami oban sian Galangi. Hasilna Amang,……. dapotma saladang kobun, satumpuk saba dohot satompap parbagasan ima inganan ni bagasta nasannari. Targan so marhasil suan-suanan, ami padoonma songoni mangongkos bagas di Ompungmi nadenggan roai. Ima sude Amang harto pagodang-godang kamu dohot ima sude dalan usaho mangirim balanjomu tu sikola, dohot manabusi parabitonta pula donokma puaso dohot ari rayo.”


“Dung maninggal Ompungmu duana dapotma ami pusako ima saba on. Adong dope idaho arambir na ami suan atia maringanan najolo dohot Ayahmu, dua pulu taon najolo. Ima Amang kenang-kenangan dohot perhiasan batin nami dohot Ayahmu. Sampe Amang donokma atia ni Ayahmu mangadop na markuasoi ima pula inda sala parningotanku, ima parabisan ia tu sabaon, idokon iama masoi di Au. “Arambir naduai nales adong dope, Au manyuan na sabolah siamun ho manyuan nasabolah siambirang. Pula marumbak atope mate nasabolah kanan Aupe nadonokma umurku marlangka tu inganan napangabisan”. Ayahmu masoi madung urang sehat saonok dua taon. Jadi nagiot mardalan dalan do ia masoi tu saba on. Idokon ia muse, “Mangido mohop dio Anggi sanga songon diape boratna parkancitanmu tongkin nai ulang gadis di alak sabaon, bope ondoma ingananmu mamoloskon parkancitan. Dungni onjuoma pusako ngon simatobangku di hita. Pangidoanku anggo inda adongbe dalam usaomu napangabisan, pinomat arambir naduai ulang gadis di alak”. Ima di sada borngin, atia ho inda di huta, ima di Sikolamu di Siantar, taldusma tali parsitiopan, masursurma tano sidegoon, madabuma timbor tu matana, roma udan naso asaongan songoni angin naso adindingan, iape maninggalkon kitama dua taon najolo. Tai Amang sada pangidoan nia di Au anso sikolamu ipatorus sampe sadayo upayongku.”

“Onpe Amang, Ayahmu madung di bagasan kubur sannari, inda bisabe ita pasuo dohot ia. Natarida sannari tinggal dua batu mejen doma dohot sabatang atunggal di ginjangnai namanjadi payung parsilaungan di sia. Tai Amang mangido mohop di amu bope naposo dope umurku pandok ni natobang-tobang, inda adong roangku manarimo panggonti ni Ayahmu. Ho Amang dohot Anggimu upasikola sampe amu marhasil sampe “Maut doma namandokon sanga pe atia tondingku marsarak sian badan”. Upasahat hataon di o[32] Amang:………….Pula parjolo Au Amang mangadop namarkuasoi, sumbayangkon Au, baen Amang kuburanku di samping ni kuburan ni Ayahmi baen tanda Amang di amu tongkin nai bahaso ami rumbuk-rumbuk mulai sian duniaon sampe tu liang lahat, rosu-rosu atia mangolu dohot manat-manat di namardongan --sahidup samate au dohot Amang muyu”.

Madabu ilu ni anakborui mandokonna dohot manetek juo ilu si Domu mambegena sampe do ibotonia na menek narap juguk dohot kalai di sopoi mandokon. ”Aco[33] dei tangis Umak dohot Abang, mulak ita Umak tu uta potang ma ari”. Itahan si Domu tangis nia anso ulang jabat iboto iboto[35] nia nameneki aha naicaritoon Umak nia disia.

“Onpe Amang ison upabacaon di ho tona napangabisan, tarsongon wasiat ni Ayahmu di ho naitulisnia atia marpanyakit ia najolo. Onpe inda salabe ulala pabacaonna di ho Amang harana madung sampe do umurmu 17 taon songon pangidoan niai najolo.”
Ibuat anak borui sada karotas sian uncang
[36] nia lalu ilehen ia anso ibaca pompar nia panggoraran-on.

Tona Sian Jambatan Merah

Utilis anakku sinuan tunas sada poda di ho dohot anggi-anggimu. Anakku….panggoraran ubaen Tona Sian Jambatan Merah mamangkal obaron. Ima sada tando bahaso Jambatan Merahi simpang tolu Amang,…Amuma Marpili sanga simpang dia do giot boluson muyu,..antusanna sarupo. Mardalanma amu tu tano parantoan bope tu arah Utara, Dangsina atope Manyabia
[37]… i sude sarupodei artina Amang. Di sabolah Utara amu bisa marlangka tu Doli, Tu Malaysia sangape tu Banua Aceh. Pula mardalan kamu tu sabolah Dangsina laluma amu mardalan tu Balikan, Muara Soma santak tu Natal. Pula tu sabolah Manyabia, laluma amu tu Bukit Tinggi sampe laluma amu tu Jakarta.

O…ale, Amang-Inang. Amangku sinuan tunas, Inangku sinuan boyu. Parjoloma Amang muyu malangkaon pardalanan tu adopan ni Tuhanta, ima tu ingananta napangabisan. Jago amu Inang muyu denggan-denggan sapanjang utinggalkon. Puliaro amu ia sapanjang ngolu nia. Pabulus kamu dohot doah muyu pardalanan nia pula sampe atianan manopotkon Au di dunia nabaka on.

Amang, Inang!, Madung ginjang pardalanan nami dohot Inangmu, madung bahat juo siriaon dohot siluluton manyonggopi ami. Onpe Inang madung ami rasoi songon dia ancit naso marsikola, tudiape so martua
[38] Gogoi amu marsikola sampe ulang kamu songon simatobang muyu. Pula na saba do nagade[39], pula na kobundo nagade pambaenna madung dalanna dei sudena Amang-Inang. Ringgas-ringgas marsikola dohot mandoa ulang lopa poda ni ompunta “Langka Maho Amang–Inang[40] Tu Sikola Mangalap Bisuk Dohot Poda”. Mardalan mamu sian Jambatan Merah dohot ulang lupa muse mamintasi Jambatan Merah dung saut kamu manjadi jolma.

Ibaca si domu isi ni tona napangibasan on sian Ayah nia, abis ibaca ia, ilehen ia mulak di Umak nia anso adong si-ingoton di Umak nia dohot angg-angginia saulakon.
Inda isangko alai aripe madung hampir abisma kotu Asar, alak pe nagiot marmulakanma ngon sabai.


Kehema Umak si Domu mancalong bulung gadung dohot manalpok torung anso adong guleon ni alai di potang ni ari-i. Inda lupa muse Umak nia manalpok kacang panjang dohot inggir-inggir anso adong pangambarina. Parjoloma mulak si Domu dohot iboto nia namarumur lima taoni tu huta. Itompi ia sian sabai sampe lalu tu dalan godanga namaraspal-an di topi ni kampungi. Inda sadia lolot dung sumbayang Asar, anakboru namabaluipe iompa ia ma anak nia naianggunan nangkinan manopotkon si Domu dohot iboto nia nangkinan tu huta.

[1] Selatan [2] Santri alak lai [3] Santri ada boru [4] Sopo Ronda [5] Sumpit, inganan ni danon atope burangir [6] Tarsongon amparan pandan naibaen sian baion [7] Goni sian baiaon [8] Di Mandailing bahat goar ni eme ima: Si porang, Si Pulo, Si Rodop Naobor, Si Sargun, Si Barito, Si Rahmat. dohot sasudena. [9] Nagiot [10] Gota satorusna.[11] Bisona pake napu, ato sian ubioroson[11] Najolo biasona idokon kalak Balikan mandokon Batang Natal, [12] Suntuk Godang , [13] Gota , [14] Manembak , [16] Naitinggal alaklaina bope dalan marsirang atope na mate, [17] Biasona daganak nasomargoar dope ipio si Ucok, [18] Indadongbe Alaklainan , [19] Mamaspar nambur=kehe mangguris , [20] Horja napabagaskon, najolo dung dua ato tolu ari dung markorja kehema bujing bagas dohot bayona manyuan suan-suanan nabiasona tobu.[21] Najolo Doli do idokon kalak Medan, Mungkin mandokon Doli. ,[22] Marbagi hasil ni usaoi antara namangusaoon dohot nampuna usaho. , [24] Ipacul so jadi saba sian gas-gas jadi lupak ni saba. , [25] Indadong abis-abisna namangupat , [26] Songoni , [27] Huta , [28] Sibolga [29] Sunat/circumsisi , [31] Ukuran borat ni sere [32] Kata alus ni ho, isingkat [33] Aso [35] Dongan marangka maranggi adaboru si Domu [36] Inganan ni epeng naibaen di pakaen dalam sabolah ginjang [37] Timur [38] Marguna [39] Ilehen tu alak harana manginjam epeng nia amben jaminanna .